دربــاره فرهنگ موضوعی کتاب ریاض المسائل
قال الله تعالى: «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُون»؛ «شايسته نيست مؤمنان همگى كوچ كنند. چرا از هر گروهى از آنان، طايفهاى كوچ نمىكنند تا در دين آگاهى يابند و هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آنها را بيم دهند؛ شايد بترسند و خوددارى كنند» (توبه/122).
قال الصادق(ع): «تَفَقَّهُوا فِي دِينِ اللَّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِيرَةِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَةِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِيعَةِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِيلَةِ فِي الدِّينِ وَ الدُّنْيَا»؛ «در دين خدا آگاه شويد كه همانا فهم دين، كليد آگاهى، تمام عبادت و مايه وصول به منازل بلند و مراتب والا در دين و دنياست» (بحار الأنوار، ج 10، ص 247).
آيات آسمانى قرآن كريم و سخنان روشنىبخش ائمه اطهار(ع) نورٌ على نور است كه انسان با بهرهگيرى از فروغ هدايت گستر آنها مىتواند راه حق را از باطل تمييز دهد و بر جاده مستقيم الهى گام نهد و از كوچههاى پر پيچ و خم زندگى عبور كرده، به مقصد رستگارى نايل شود؛ ازاين رو، يارى گرفتن از آيات قرآن كريم و احاديث و روايات اهل بيت پيامبر(ص) بهترين روش براى آغاز هر عمل، سخن و نوشتار است.
در ميان علوم اسلامى، علم فقه و اجتهاد از جايگاه و مقام والايى برخوردار است. عالمان دينى و محققان علوم اسلامى از ديرباز تاكنون با تأمل در آن و با بهره گيرى از اين دانش سترگ، سعى كردهاند كه در وادى عمل، طرحى نو دراندازند تا طالبان سعادت با نيتى زلال و يقينى روشن، طريق بندگى پروردگار متعال را بپيمايند. در حقيقت، علم فقه گنجينهاى بس عظيم و ارزشمند است كه مىتوان با مدد گرفتن از آن، جلال و جبروت معبود يگانه را به تماشا نشست. اين علم آسمانى، تداوم و حيات طيبه خود را مديون فكر و انديشه عالمان فرزانهاى است كه با تأليفات ارزنده و گردآورى آثارى باارزش در زمينه علم فقه باعث رشد و پويايى آن شدهاند.
امروزه از يك سو گستردگى منابع علوم اسلامى و حجم گسترده آثار و تأليفات به جاى مانده از آن و از سوى ديگر، تغيير و تحول عظيمى كه در امر علوم و فناورى رخ داده، اين نياز را به وجود آورده است تا دانش و معارف اسلامى همگام و همسو با علم روز، خاصه علوم رايانه پيش رود؛ چراكه اين امر سبب تسهيل دستيابى به اين گنجينه بی پايان مىشود. با گسترش رايانه و توليد برنامههاى نرمافزارى، محققان و متخصصان با وارد كردن متون قديم و منابع اسلامى در لوحهاى نورى و فراهم آوردن قابليتهاى متفاوت در بازيابى اطلاعات، بستر مناسبى را براى انجام تحقيقات و پژوهشهاى نوين در حوزه دينپژوهى ايجاد كردهاند تا پژوهشگران بتوانند در كمترين زمان ممكن به اهداف تحقيقاتى خود دست پيدا كنند. يكى از اين نرمافزارها معجمهاى موضوعى است كه از امكانات متنوعى برخوردار است.
كسانى كه با نرمافزارهاى معاجم لفظى كار كردهاند و ضمن استفاده از امكانات مفيد و ارزنده، از كاستىهاى آنها نيز باخبرند، بهخوبى از مزاياى معاجم موضوعى آگاهند. با توليد فرهنگهاى موضوعى، اين كاستىها برطرف شده، راه براى محققان و دينپژوهان هموار گرديده است. چكيدهسازى متون و نمايهسازى براى آنها و مدخلها و كليدواژههاى متعدد و متنوعى كه براى اين نمايهها و چكيدهها در نظر گرفته شده است، يكى از بهترين و مناسبترين روشهاى بازيابى يك مفهوم و موضوع در امر تحقيق است.
مراحل توليد معاجم موضوعى
مراحل توليد معاجم موضوعى را مىتوان در چند محور خلاصه كرد:
1. چكيدهنويسى متون: اين عمل به همت محققان با ضوابط خاصى انجام مىشود. آنها به منظور چكيدهنويسى، خلاصه مطالب كاربردى متون مورد نظر را در فيشهاى طراحى شده به نگارش درمىآورند. به این چکیده ها اصطلاحا «موضوع» اطلاق می شود.
2. نمايهسازى براى چكيدهها: اين كار به صورت دستى توسط محققان انجام مىگيرد. لازم به توضيح است كه نمايهها تركيبهايى كوچكتر از چكيدهها و ریزعنوان هایی هستند كه نقش واسطه را بين مدخلها (كليدواژهها) و چكيدهها (موضوعات) ايفا مى کنند.
3. ساختن كليدواژه و مدخل براى نمايهها: با جداسازى نمايهها و حذف كلمات غير ضرورى به صورت ماشينى و دستى، فهرستى با عناوين يككلمهاى و كليدى به دست مىآيد كه پس از ويرايش، با قابليت جستجو در اختيار محقق قرار مىگيرد. در اين مرحله، مترادفات به فهرست اضافه شده، واژههاى مشترك تفكيك گشته، عناوين مرتبط با هم مشخص مىشوند تا با استفاده از اين امكانات، مشكلات كاربران به حداقل ممكن برسد.
روش استفاده از برنامه به عكس روش تهيه آن است. بهتر است ابتدا از طريق كليدواژهها، سپس نمايههاى آن واژه و در نهايت از طريق موضوعات و چكيدههايى كه زيرمجموعه اين نمايهها هستند، به متن كتاب منتقل شد. در هريك از اين مراحل مىتوان با امكان مشاهده و انتخاب نمايهها و موضوعات، مبحث مورد نظر را انتخاب كرد.
يكى از بارزترين و عمدهترين مشكلات توليد فرهنگهاى موضوعى اين است كه فيشبردارى، نمايهسازى و هماهنگى آنها زمان بسيارى را به خود اختصاص مىدهد. به همين دليل، منابعى كه به اين شكل توليد شدهاند، محدود است.
معجم موضوعى ریاض المسائل
نرم‌افزار «ریاض المسائل»، يكى از پژوهش های موضوعى فقهی است که ناظر به کتاب «رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل» تالیف سيد على بن محمدعلى بن ابى المعالى طباطبايى حائرى (1231- 1161 ق) می باشد.
منزلت كتاب
كتاب «رياض المسائل» از شرح هاى معتبر كتاب «النافع في مختصر الشرايع»، معروف به «المختصر النافع في فقه الإمامیة» تأليف محقق حلى (م 676ق) است؛ كتاب «المختصر النافع»، از متون فقهى معتبرى است كه مورد اعتماد تمام فقهاى عظام از زمان نگارش آن مى باشد و از آن زمان تا به حال، شروح معتبر و باارزشى همچون «كشف الرموز»، «رياض المسائل»، «نهایۀ المرام» و... بر آن نوشته شده است؛ حتى خود محقق حلى، كتاب معروف «معتبر» را در شرح آن نگاشته است.
كتاب «رياض المسائل» از كتاب هاى درسى در حوزه هاى علميه بوده است و براى همين مكررا چاپ شده و استفاده از آن در بين فضلا، متداول مى باشد؛ اين كتاب، شرحى دقيق و متين و از بهترين شروح «المختصر النافع» است.
مؤلف، علاوه بر اين شرح، كه مشهور به شرح كبير است، شرح ديگرى به نام «شرح صغير» يا «حديقة المؤمنين» نيز دارد كه به صورت خلاصه تر، كتاب «المختصر النافع» در آن شرح داده شده است (الذريعة، ج 11، ص 336).
اگرچه مؤلف مكررا مى گفته است: «إني ما أردت به النشر بل المشق و التمرين...» (روضات الجنات، ج 4، ص 401 و 402) و ليكن كتاب بسيار منظم و متين نگاشته شده است و از بى نظيرترين شروح «المختصر النافع» مى باشد. شهرت اين كتاب، آن چنان است كه مؤلف همه جا به نام «صاحب الرياض» مشهور شده است.
بنا به آنچه در «الذريعة» آمده است، مؤلف ابتدا مجلد دوم آن را از كتاب اجاره تا آخر ديات در سال 1192 به پايان رسانده است و مجلد اول آن را از كتاب طهارت تا كتاب عاريه و وديعه در سال 1196 به پايان رسانده است. مؤلف، در اين سال با توجه به سال تولد وی كه 1161 مى باشد، 35 ساله بوده است (الذريعة، ج 11، ص 336).
كتاب «رياض المسائل» از همان ابتداى نگارش، مورد توجه فقهاى بزرگ و علماى عظام قرار گرفته و شروح زيادى بر آن نوشته شده است كه در «الذريعة»، جلد 6، صفحات 98 تا 102 حدود بيست شرح و حاشيه ذكر شده (شماره هاى 528- 549) است.
معجم موضوعی ریاض المسائل در يك نگاه
1. معجم موضوعى
- امكان دستيابى به کتاب گران سنگ «ریاض المسائل في شرح المختصر النافع» از طريق كليدواژه، نمايه و چكيده (موضوع)، بر اساس آمار ذیل:
ریشه ها: 6991، تعداد ریشه غیر تکراری: 2863؛
تک واژه ها: 334730، تک واژه غیر تکراری: 5179؛
نمایه ها: 119771، نمایه غیر تکراری: 42278؛
مرتبطات: 5547، مشترکات: 458 و مرتبط محض: 368؛
موضوعات: 28603، موضوعات غیر تکراری: 28552.
- قابليت تركيب كليدواژه و نمايه به همراه انتخاب نوع تركيب (فصلى، عطفى و فصلى مانعة الجمع)؛
- تنظيم فهرست نمايهها بر اساس موضوع و نمايه؛
- دسترسى به گزينه: كليدواژه، نمايه، موضوع، نشانى و متن در بخشهاى مختلف برنامه؛
- امكان انتخاب انواع اَعلام از كليدواژهها؛
- نمايش فهرست موضوعات كتب به ترتيب حروف الفباى عربى و تعداد فيشهاى هر موضوع؛
- قابليت مشاهده نشانى كامل مطالب هر فيش؛
- ارتباط متن «ریاض المسائل» با بعضی از حواشی و همچنین ارتباط متن «المختصر النافع» با شروح و حواشی آن؛
-ارائه و ارتباط نسخه قدیم و نسخه جدید «ریاض المسائل»؛
- امكان انتقال به بخش پژوهش در بخشهاى مختلف برنامه به منظور ساماندهى روند تحقيق؛
- قابليت انتخاب پاسخ بعدى و قبلى و مشاهده متن كامل كتاب.
2. معجم لفظى
- نمايش کامل متن 15 عنوان کتاب مشتمل بر 52 جلد (به همراه قابلیت های پژوهشی)شامل:
1. «رياض المسائل في شرح المختصر النافع»، 16 جلدی (طبع جدید) و دو جلدی (طبع قدیم)، تالیف محقق بارع و عالم بزرگوار طباطبایی حائری (علي بن محمدعلي)؛
2. «التعلیقة علی ریاض المسائل (کنگره بزرگداشت آية الله مجاهد مرحوم سيد عبدالحسين لاری)»
3. «الشرح الصغير في شرح المختصر النافع»، تالیف دیگر عالم بزرگوار طباطبایی حائری (علي بن محمدعلي)؛
4. «المختصر النافع في فقه الإمامية»، تالیف مرحوم محقق، نجم الدين، جعفر بن حسن.
5. «شرح و تعلیقه معتبر بر کتاب «المختصر النافع» مثل: حاشیة المختصر النافع ( شهید ثانی)، کشف الرموز في شرح المختصر النافع (آبی، حسن بن ابیطالب)، المعتبر في شرح المختصر (محقق حلی، جعفر بن حسن)، المهذب البارع في شرح المختصر النافع (ابن فهد حلی، احمد بن محمد)، نهایة المرام في شرح مختصر شرائع الإسلام(موسوی عاملی، محمد بن علی).
- متن كامل 6 عنوان كتاب در مورد فرهنگ اصطلاحات فقهى و اصولى، شامل کتب «الحدود و الحقائق»، «مصطلحات الفقه»، «القاموس الفقهى لغةً و اصطلاحاً»، «الاصطلاحات الفقهية فى الرسائل العملية»، «معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية»، «اصطلاحات الأصول»، با امکان دستیابی به مصطلحات از طریق مداخل پیراسته شده؛
- متن كامل سه فرهنگ لغت در 29 جلد، شامل «لسان العرب» (15 جلد)، «مجمع البحرين» (6 جلد)، «کتاب العين» (8 جلد).
قابلیت ها
- گزینه مستقل جهت پژوهش های قرآنی؛
- نمايش فهرست درختی كتب یادشده به همراه ارتباط فعال با متن كامل آن؛
- امکان انتخاب جلد و صفحه مورد نظر از راههاى گوناگون؛
- امکان دستيابى به معانى واژگان بر اساس لغتنامه های: «لسان العرب»، «كتاب العين» و «مجمع البحرين»؛ و 7 کتاب لغت نامه دیگر از طريق فهرست ريشه و مشتق كلمات؛
-ارائه اطلاعات مربوط به مؤلفین و کتب موجود در برنامه.
ساير امكانات
- محدود كردن دامنه تحقيق بر اساس مجلد و موضوع؛
- جستجوى ساده و پيشرفته در متن و فهرست؛
- امكان مقايسه متون مختلف از يك يا دو مجلد با يكديگر؛
- استفاده از امكان پژوهش فعال جهت انتقال به قسمتهاى مورد نظر در برنامه؛
- امكانات متنوع پژوهشى، يادداشت و چاپ؛
- انتقال مستقيم متن يا فهرست انتخابى از برنامه به محيط MS-Word.
دیگران را با نوشتن نقد، بررسی و نظرات خود، برای انتخاب این محصول راهنمایی کنید.
هر گونه سوال، ابهام توسط مدیران پشتیبانی سایت پاسخ داده می شود.